Bijstellingen

Een opmerkelijk bericht op Facebook. Volgens een studie zou het hebben van dochters de levensverwachting van vaders verlengen. Ik ben de laatste die zomaar geloof hecht aan berichtjes op Facebook, maar het stukje zette me wel aan het denken. De relatie vader-dochter is inderdaad een bijzondere, maar of ik dankzij mijn dochter Haganah een paar jaren aan mijn leven kan toevoegen betwijfel ik ten zeerste. Sterker nog, ik denk dat Haganah mij juist vroegtijdig zal laten afglijden in mijn graf. Begrijp mij niet verkeerd, de band met Haganah is bijzonder. De eerste pak-en-beet 10 jaren van haar leven, hebben Haganah en ik met ons tweetjes doorgebracht. Ik was vader en moeder. Geen sinecure. Het heeft wel een extra dimensie toegevoegd aan de eerder genoemde bijzondere vader-dochter band.

De belangrijkste gave die je als vader van een dochter moet hebben is het vermogen om je verwachtingen te kunnen bijstellen.

Het begon al toen Haganah een baby was. In mijn zoektocht ‘hoe een goede vader te zijn’ had ik mijzelf door meters boeken heen geworsteld. Daaruit had ik onder andere geleerd dat het spelen van klassieke muziek goed is voor de ontwikkeling van een kind. Dus terwijl Haganah in mijn armen lag te lurken aan een papfles, werd de kamer gevuld door Mozart, Händel en Vivaldi. Ik kocht zelfs een blokfluit voor haar, in de hoop de juiste hersendelen positief te stimuleren. Je zou denken dat ik haar in plaats van aan lichte klassieke muziek, de hele dag had blootgesteld aan Wagner’s Götterdämmerung. Kruipend door mijn huis gebruikte Haganah de blokfluit om op alles te slaan wat binnen haar bereik lag. Toen het hoofd van een vriendinnetje ook een geliefd doelwit werd was het exit blokfluit en kon ik mijn eerste verwachtingspatroon bijstellen.

Jaren later stelde ik mijn bibliotheek open aan Haganah. Mijn bibliotheek, gevuld met duizenden boeken met uiteenlopende onderwerpen, is mijn grote trots! Ik had het beeld in mijn hoofd dat ik huilend voor een podium op Harvard University zou staan waar Haganah was afgestudeerd als biochemicus, of chirurg, of schrijver of wat dan ook. Mijn bibliotheek zou de weg naar Harvard plaveien. Na in een paar boeken te hebben gebladerd over sex was de belangstelling van Haganah voor mijn bibliotheek binnen een dag verdwenen. School was om lol te maken en onzin uit te halen. De klassieke muziek uit haar babytijd had helaas haar academische belangstelling niet aangewakkerd. Vaarwel Harvard en weer mijn verwachtingen moeten bijstellen.

En dan de jongens. Het lijkt wel of Haganah expres de meest beroerde exemplaren uitkiest om me voor iets te straffen. Schoolverlaters, straatschoffies en ander tuig van de richel. Als vader hoopte ik stiekem dat ze jarenlang bij mij zou blijven en me iedere dag zou knuffelen om vervolgens rond haar 50ste te trouwen met een 90 jarige, impotente miljonair aan een beademingsapparaat. Deze verwachting heb ik ook moeten bijstellen, maar dan naar het niveau van een leuke, beleefde, jongen die mijn dochter goed verzorgt en aan kan. Helaas. Die verwachting zal wel in rook opgaan. Nu is haar belangstelling voornamelijk gericht op gajes.

Ik word regelmatig tot wanhoop gedreven. Ik heb pijn en verdriet van de keuzes die Haganah maakt of juist niet maakt. Dit is niet de toekomst die ik voor ogen had toen ze als baby in mijn armen lag te sabbelen op een vinger terwijl ze met haar andere hand mijn gezicht streelde. Mijn hart bloedt.

Ik lees een andere tekst op Facebook. Having a daughter means whatever you did in your younger years will come back to haunt you.

Ik buig zwijgend mijn hoofd terwijl de hete tranen over mijn wangen rollen.

Knuffels

Het was een gezellige avond. Mijn vriendin en ik waren bij een vriend van me uitgenodigd voor een maaltijd en een borrel thuis bij hem en zijn gezin. De maaltijd smaakte goed, de borrels ingeschonken door zijn zoon beter en het gelach van die avond klonk oprecht. Mijn vriendin en ik waren verliefd op elkaar en onder de innemende blikken en glimlachen van onze gastvrouw en gastheer knuffelden en plukten wij als twee tortelduifjes aan elkaar.

Ruim 15 jaar later knuffelen mijn vriendin en ik nog steeds, zij het niet meer met elkaar. Mijn vriendin heeft inmiddels de status van ex en knuffelt nu met een andere vriend van me. Uitgaande van de foto’s op social media maken zijn knuffels haar dolgelukkig. Ik ben blij voor haar. Zo ben ik dan ook wel weer. Ikzelf heb de grote sprong in het huwelijksbootje gewaagd. En ja, ik knuffel ook nog steeds, echter met enkele jaren huwelijk achter de rug en drie kinderen verder springen de vonken daar wat minder vanaf.

Mijn vriend knuffelt niet meer. Als gevolg van een domme handeling werd hij op een dag voor de ogen van zijn gezin door de politie in de boeien geslagen, afgevoerd en uiteindelijk tot een jaar gevangenschap veroordeeld. Deze druppel was voor zijn vrouw de laatste. Zij vroeg een scheiding aan en het gezin viel uit elkaar. Nadat hij zijn straf grotendeels had uitgezeten, stond hij gebroken op straat. Een schaduw van de man die hij ooit was. Zijn kinderen hadden om hun moverende redenen de kant van de vader gekozen. Tegen beter weten in, rekenden ze nog op een verzoening met de moeder in de hoop hun oude leventje weer op te pakken. Tevergeefs. Wat over was van de vader en zijn droom op een nieuwe leven met herwonnen respect, brokkelde iedere dag verder af en mondde uiteindelijk uit in zijn dood. Zelfmoord welteverstaan. Eigenlijk was hij de laatste periode van zijn leven al zo goed als dood en besloot hij zichzelf nog maar het laatste zetje te geven. De rest van het gezin vol verwarring, verdriet en woedde achterlatend.

De moeder kom ik nog regelmatig tegen. Ze is altijd een mooie en lieve vrouw geweest. Gedurende de periode dat de kapriolen van haar man breed werden uitgemeten in de media en hij uiteindelijk achter de tralies verdween, zag ze er slecht en vermagerd uit met grote wallen onder haar ogen. Na de dood van haar man ziet ze er weer een stuk levendiger uit en begin je haar oude glorie weer terug te zien. Good for her!

Het bewuste huis waar zij hebben gewoond en waar mijn vriendin en ik een gezellige avond hebben gehad staat er daarentegen alles behalve glorieus bij. Vervallen. Leeg. Afgebladerde verf. Het staat aan een van de grote verbindingswegen en altijd als ik er langsrij denk ik aan die gezellige avond en het leed dat daarop volgde. De aanblik geeft me een weemoedig gevoel. De herinnering aan de vaak ondraaglijke leegte van het bestaan en de vergankelijkheid daarvan. Het ene moment gelukkig en vol plezier, een verkeerde beslissing of een speling van het lot later verdriet, ellende en kommer en kwel.

Ik ben gestopt om een paar foto’s te nemen. Op het afgebroken balkon staat een stoel. Dag en nacht. Weer en wind. Ik geloof niet in spoken en geesten, maar in mijn verbeelding zie ik mijn vriend op de stoel zitten. Zijn eeuwige sigaret tussen zijn vingers terwijl hij mij met zijn karakteristieke brede lach en kromme tanden zwijgend aanstaart. Duidelijk een fantasie, want zwijgen deed hij nooit. Ik kijk naar de rest van het lege huis. Vergankelijk. Net als knuffels.

Excentrieke Nazi

Meester ‘t Hart gaf Duits op de middelbare school in Nederland waar ik als kind op zat. Ik was enerzijds gefascineerd door meester ‘t Hart, en anderzijds bang voor hem. Meester ‘t Hart had zich tijdens de Tweede Wereldoorlog als jongeman aangesloten bij de Waffen-SS om aan het Oostfront te vechten tegen het Communisme. Zijn motieven waren drang naar avontuur en een gezonde dosis haat tegen het Communisme. Voor de wat jongere lezers, de Waffen-SS waren elite soldaten van Hitler Duitsland en de Nazi’s. Politiek geschoold, overtuigd van hun Übermensch zijn en enorm fanatiek. Overal aan het front waar meester ‘t Hart vocht nam hij foto’s of liet hij zich fotograferen. Met geweer in de aanslag. In uniform. In dekking*

Ruim 30 jaar later bezocht meester ‘t Hart dezelfde plekken en nam hij weer foto’s. Het geweer inmiddels vervangen door een paraplu en het uniform vervangen door een regenjas. De foto’s had hij pontificaal opgehangen bij de ingang van zijn klaslokaal. Net als nu werden de jongeren in mijn tijd niet gehinderd door enig historisch besef en keurden de meesten de foto’s geen blik waardig. Zoals ik echter in een eerdere blog al had aangegeven, ben ik gefascineerd door Hitler Duitsland dus de foto’s hadden mijn volledige aandacht. Wanneer ik langs het lokaal van meester ‘t Hart liep of wanneer hij in gesprek was met andere leerlingen en geen oog voor mij had, stond ik bijna met mijn neus gedrukt tegen de foto’s.

Ik heb nooit een goed gesprek met meester ‘t Hart gehad over de foto’s en zijn oorlogsverleden. Ik had een andere docent Duits en ik hechte, nu tot mijn spijt, geloof aan de absurde verhalen die over meester ‘t Hart de ronde deden. Hij was nog steeds een Nazi, extreem-rechts en een racist. Destijds niet echt uitnodigende kwalificaties voor mij. Ik zat op een particuliere school op de grens van Wassenaar. Overwegend roomblanke kinderen met als gevolg dat ik me regelmatig voelde als een dropje in een zak pepermunt. Een gesprekje aangaan met een Nazi leraar Duits (uiteraard Duits, hoe kon het ook anders) zat er dus niet in. Helaas. Want de keren dat hij naar mij keek terwijl ik de foto’s bestudeerde, fonkelden zijn ogen en lachte hij op een manier zoals alleen docenten kunnen lachen. Een lach vol genoegen om een leerling die oprecht nieuwsgierig is te kunnen helpen en om kennis te kunnen overdragen.

Terugkijkend denk ik dat meester ‘t Hart een aardige en joviale man was. Dat blijkt volgens mij alleen al uit zijn hobby. Hij maakte foto’s van interessante en grappige graffiti. Mind you, dit was nog in de analoge tijd waarbij je fotorolletjes moest afdrukken. Een dure hobby dus. Meester ‘t Hart reisde van Europa tot naar de VS, waar hij wc’s indook om te kijken of iemand die zich had ontlast daardoor geïnspireerd werd om iets gevats op de muur te schrijven of tekenen. Metro’s, pleinen, achterbuurten, alles struinde hij af om te zien of hij zijn verzameling kon aanvullen. De meeste mensen vonden het een idiote hobby en bezagen meester ‘t Hart als een excentriekeling. Een Nazi excentriekeling.

Ik snap zijn hobby. Overal waar ik kom heb ik oog voor wat er op de muren is gekrabbeld. Van Italië tot Curacao, van de VS tot aan Suriname. Als ik iets interessants zie, stop ik en neem ik een foto. Straatpoëzie.

Ik heb altijd het beeld in mijn hoofd gehad van meester ‘t Hart, alleen in zijn woning met zijn albums op zijn schoot. Glimlachend met fonkelende pretoogjes. Onbegrepen. Eenzaam, vol onovergedragen verhalen en avonturen. Naar verluid had hij vele albums vol met foto’s van graffiti van over de hele wereld.

Ik heb vernomen dat meester ‘t Hart al jaren geleden overleden is. Ik vraag me af of hij kinderen had of andere familie. Wie heeft zijn huis opgeruimd en wat is er met die albums gebeurd? In dozen gestopt en samen met zijn foto’s uit de oorlog op straat gedumpt voor de vuilnisman? Die gekke Nazi met zijn vreemde hobby. Ik denk zo nu en dan met weemoed terug aan meester ‘t Hart. Was ik maar wat moediger geweest. Ik had graag samen met hem gezeten om zijn verhalen aan te horen en te genieten van zijn albums. Maar helaas. Jetzt bleibt uns nichts von Dir als die Erinnerung an.

• De post heeft op de site van oud-studenten van Het Nederlands Lyceum heel wat losgemaakt. Oud-studenten die warme herinneringen aan ‘t Hart hebben en weer anderen die minder goede, tot bijna traumatische herinneringen aan hem te danken hebben. Daarnaast was er een discussie of hij had gevochten voor de Duisters of dat hij als KNIL-soldaat had meegedaan aan de politionele acties in het toenmalige Nederlands-Indië. Als 16-jarige student heeft mij verteld dat de foto’s waren genomen aan het Oostfront. Door mijn fascinatie voor Hitler Duitsland wist ik wat dat betekende. Probeerde hij mij te provoceren? Van slag te brengen? Geen idee. Het heeft op mij wel een dusdanig indruk gemaakt dat ik er tot op de dag van vandaag nog aan terugdenk. Van ‘t Hart zou waarschijnlijk hebben genoten van het feit dat er vele jaren later nog over hem wordt gesproken en gediscussieerd. Wanneer ik een leuke tekst op een muur tegenkom en fotografeer denk ik soms aan hem terug. Niet over welk uniform hij heeft gedragen, maar aan het feit dat hij een markant mens was.

Een boom vol papegaaitjes

Bob Marley had er drie voor zijn deur. Ik heb iedere ochtend een boom vol. Tientallen kwetterende vogels. Groene papegaaitjes om precies te zijn. Rond zonsopgang komen ze aanvliegen en is het een waar feest in de boom. Ik zit dan op de grond op mijn erf, mijn 3 hondjes kwispelend tegen mij aan. Samen genietend van het schouwspel in de boom. De morgenstond heeft goud in de mond. Net als met veel andere oude wijsheden kom ik daar naarmate ik ouder word meer en meer achter. Er zijn tijden geweest dat ik hetzelfde tafereeltje waar ik nu van geniet vervloekte. Wanneer ik na een avondje doorzakken mijn bed in kroop en dezelfde papegaaitjes naar hartelust tekeer gingen zonder rekening te houden met de vele glazen alchohol die nog vrolijk door mijn lichaam gierden.

Vorige week toen ik in Rome op de Via Nazionale richting het historische stadsgedeelte liep, was er een oploopje. Mensen buitelden als gekken over elkaar heen om foto’s van klaarblijkelijk iets heel bijzonders te nemen. Met mijn camera in de aanslag versnelde ik mijn pas in de hoop een Eenhoorn of een roze olifant aan te treffen. De blikken van de mensen volgend zag ik het onderwerp van alle tumult: 2 groene parkietjes in een palmboom. Dat benadrukte weer eens hoe dankbaar ik mag zijn voor de zegeningen in mijn leven. Iedere dag een boom vol papegaaitjes, helemaal en alleen voor mij.

En ik ben blij dat ik er nog oog voor heb, ondanks alle stress en frustraties waarmee leven in Suriname de laatste jaren helaas gepaard gaat. Ik was na mijn reis nauwelijks een dag in Suriname toen we dankzij de EBS, thuis een hele dag praktisch zonder stroom zaten. Toen stroom aan het eind van de dag terugkwam, bleek onze hydrofoor te zijn gesneuveld. Resultaat: een paar uur, ouderwets met teiltjes en emmertjes door het huis rennen om te baden en de WC door te spoelen.

Een dag later, nadat onze bode een USD bedrag op onze rekening had gestort, krijg ik van mijn kantoor te horen dat we van de bank twee weken lang geen valuta meer op onze rekeningen mogen storten. Volgens een nieuwe regel van de banken mogen ondernemingen maar USD 1000 per week storten! Ik heb twee bedrijven met 75 medewerkers. Grote internationale partners en klanten waaronder deze zelfde commerciële banken die ons met deze absurde regel aan banden leggen. Nadat ik in Italië had geproefd wat het ook al weer betekende om in de grotemensenwereld te werken, met vrij betalingsverkeer, een harde valuta, een overheid die alles in het werkstelt om ondernemers te helpen en te laten groeien, is deze beslissing weer de zoveelste middelvinger naar ondernemend Suriname. Wanneer ondernemers genoeg hebben van alle tegenwerking die ze ondervinden bij het ondernemen en het liefs massaal de deuren willen sluiten en vertrekken, dan heb je echt een rottend probleem in je land.

“Don’t worry about a thing
’Cause every little thing is gonna be alright.”

Dat zongen de vogeltjes van Bob. Mijn papegaaitjes zijn Surinaams. Dat wil zeggen, het is iedere dag een drukke bedoening waarbij iedereen vrolijk in een grote kakofonie door elkaar heen kwettert. Als je goed luistert, hoor je de Surinaamse versie.

“No spang, alles komt goed!”

Een boom vol papegaaitjes. Allemaal voor mij. En ik zie ze gelukkig nog. Iedere dag weer.

https://sun.sr/Details/18199_ZxZq3Xeme5si1PY0KYbFbFbxhqUxaSJLiNM5abxGIhNURLxZtwcKKeqMGuAwHYaFaFaA8HKYA5mclk8ArviCbXlkevuqIAcFcFccFcFc_IMG18199.jpg?fs=e&s=cl&fbclid=IwAR3Qq4CzI2_1xHTeAu07rtlHVOyyJFMq0841ci3KvCPksTV__JK66FFScGU

Melancholische liefde

Twee weekjes Italië, het zit er weer op. Een combinatie van vakantie en werk, aangezien ik de kunst van het niets doen zonder schuldgevoel nog niet volledig onder de knie heb. Gisteren was ik voor werk naar Turijn. 5 uren in de trein heen, werken en besprekingen en vervolgens weer 5 uren in de trein terug naar Rome. Het voordeel van alleen reizen en langdurig onderweg zijn is dat je niet alleen een reis maakt op de wereld, maar ook in je hoofd. Dat kan verhelderend zijn maar soms ook confronterend. Ik ben een overdenker. Dat is een groot voordeel als ondernemer. Je leert plannen, vooruitdenken en je hebt altijd een plan b of een plan c gereed. Het kan me ook erg onrustig maken. Wat als hangt altijd als het zwaard van Damocles boven mijn hoofd en het vreet energie wanneer er tientallen doemscenario’s door mijn hoofd heen en weer schieten.

De eerste dagen van mijn trip kwam ik goed tot rust. Ik heb de eerste week bijna 150 kilometer rondgelopen. Telefoon uit. Lopen, kijken, observeren en genieten. Er kwam rust in mijn hoofd en ik schreef het een na het andere blog. De tweede helft van mijn reis kwam ik erachter dat hoe ver je ook reist, je stress, je problemen en je zorgen je steeds weer weten te vinden. Wanneer ik aan het eind van de dag binnen het bereik van wifi kwam, in mijn hotel of op mijn favoriete plek waar ik vaak kwam om te schrijven en te eten, dan sloegen de piepjes van honderden mailtjes en appjes mij als de steen des werkelijkheid weer terug naar de realiteit.

“Jij bent de baas, jij moet een oplossing bedenken!” “Jij bent vader! Jij moet het voorbeeld zijn en geduld betrachten!” “Jij bent man! Jij moet leiden!” “Jij hebt een positie dus je hebt een maatschappelijke verantwoordelijkheid!” “Jij bent een voorbeeldfiguur, let goed op je handel en wandel!”

Diepe zucht. Al jaren hoor ik deze woorden.

Ik zit in de Scholars Lounge Irish Pub. Juist ja, mijn eerder genoemde favoriete plek. Een donkere, Ierse pub met een paar echte Ieren in de bediening. Goed eten. Bier, veel bier. Whisky. Whisky. En whisky. En Ierse muziek. Neem maar van me aan dat deze combinatie je gegarandeerd melancholisch maakt.

Ik ben nu 50. Ver over de helft van mijn leven. Ik heb bedrijven opgezet en hard gewerkt om mijn gezin een veilig nest te geven en te zorgen dat het ze aan niets noodzakelijks ontbreekt. Mijn kinderen mogen hun levenspad zelf invullen. Geen druk van mij. Slechts raad en advies. Hoop. Helaas stemmen de keuzes en beslissingen die ze maken (of niet maken) me vaak verdrietig. Maar ze zijn nog jong krijg ik vaak te horen. Geduld. Het komt goed.

Ik moet denken aan Anthony Bourdain. Deze man had in mijn ogen het mooiste leven dat je maar kan wensen. Ik zou mijn linker testikel, wat zeg ik, mijn linker en rechter testikel geven om in zijn schoenen te kunnen staan. Een goed betaalde globetrotter. Zeer begenadigd schrijver. Befaamd kok. Alle deuren van de meest interessante personen gingen voor hem open. Geliefd bij een ieder. En deze man pleegt zelfmoord? Ik was flabbergasted!

Als deze man al besluit om uit het leven te stappen, wat moeten de meeste van ons wiens leven een sleur is en die dagelijks gebukt gaan onder de zorgen des levens en de vaak verpletterende leegte van het bestaan dan doen? Dan zouden wij zeker hand-in-hand, collectief van de brug moeten springen.

Men zei dat hij depressief was. Of teruggevallen in zijn drugsgebruik. Mijn persoonlijke mening is dat het te maken had met liefde. Zijn “vriendin” werd kort voor zijn dood in de media gespot met een andere man. Na zijn dood gaf zijn “vriendin” te kennen dat zij en Anthony een “volwassen, open relatie” hadden en dat zijn zelfmoord daar niet mee te maken had. Een “open relatie” bestaat niet. Wanneer je partner dit voorstelt, bedoelt hij of zij: “ik heb geen zin meer in een relatie met je. Alleen al de gedachte dat ik seks met je moet hebben laat me kokhalzen. Maar ik heb je huis of je geld nodig of ik ben afhankelijk van je maatschappelijke positie en wil niet terugvallen in obscuriteit en armoede. Dus ik wil alleen de lusten maar niet de lasten van een relatie met je. Ik wil graag seks met andere mensen maar je moet daar niet moeilijk over doen.” Je grootste kolder. Als je partner dit voorstelt, hou de eer aan jezelf en dump hem of haar met de grootste spoed.

Wanneer je van iemand houdt en je denkt dat het wederzijds is, om vervolgens te worden bedrogen of er achter te komen dat de liefde van je leven een leugenachtige en overspelige parasiet is, dan kan dit voor iemand een reden zijn om uit het leven te stappen. Onbeantwoorde liefde is vreselijk. Bedrogen vertrouwen en valse liefde is hel. En vanwege zijn bekendheid werd het bedrog uitgebreid in de media uitgemeten. Tegen die pijn, verdriet en vernedering daar kan geen goed gebakken karbonaadje, sushi of lunch met Obama tegenop.

Dat is denk ik het verschil waarom velen van ons wel doorgaan. Liefde. Echte liefde. Ondanks de pijn en verdriet die mijn kinderen mij soms geven voel ik me toch gelukkig als ik ze zie. De herinneringen aan toen ik ze als baby vasthield. Toen ze als kleuter altijd een grote smile op hun gezicht hadden als ze me zagen en in mijn armen renden. Of wanneer Rashida vredig naast me slaapt. We samen in een hangmat liggen terwijl het regent. Het lekker kroelen op de bank terwijl we een film kijken. Of een simpele lach wanneer ze naar me kijkt. Dat laat je als mens doorgaan en weerhoudt je ervan om van de brug af te springen. Dat en geduld. Veel geduld. En natuurlijk zo nu en dan een bezoekje aan een Ierse pub.

www.scholarsloungerome.com

Il Duce

Voor een ieder met ook maar een iota aan historisch besef zal het gedweep van veel Italianen met Mussolini op zijn zachtst gezegd curieus overkomen. Met veel trots wijzen de touroperators op gebouwen waar fier het hoofd van Il Duce nog op pronkt, of op de vele gebouwen die hij tijdens zijn regeerperiode heeft laten bouwen. Op verschillende plekken in de stad zijn de fasces verwijderd, maar klaarblijkelijk met zo een tegenzin dat men de omtrekken daarvan nog duidelijk kan waarnemen. Zelfs op de verschillende antiekmarkten tref je nog genoeg bustes, medailles of andere zaken aan met Il Duce erop.

Een tijdje terug was ik op een prachtige, grote zondagse antiekmarkt in Aachen, Duitsland. Ik heb een enorme passie voor geschiedenis en alles wat historisch is. Ik ben met name gefascineerd door Nazi-Duitsland. Mijn familie noemt het geobsedeerd, aangezien ik kasten vol boeken heb over deze periode en ik een verzamelaar ben van Nazi-memorabilia. Niet zozeer de oorlogshandelingen vind ik interessant, maar ik ben meer geïnteresseerd in het menselijke aspect. Hoe komt het dat zo een ontwikkeld volk als de Duitsers blindelings achter Hitler aanliep? Hoe kan een huisvader een bus Zyklon B leeggooien in een gaskamer, honderden Joden doden en dan fluitend terug gaan naar zijn gezin en met zijn zoontje op schoot met de konijntjes spelen? Het proces van Neurenberg. Het proces in Israel tegen Eichmann. De biografieën over Goering, Himmler, Heydrich. Ik heb ze allemaal keurig in de kast en heb ze verslonden. Men hoeft zich geen zorgen te maken. Er zit geen latente Nazi in mij en ik kijk ook niet uit naar een of andere opleving van het Nazisme. Met mijn geloofsovertuiging, de tint van mijn huid en mijn Joodse afkomst zou mijn carrière in een hernieuwde Nazi-staat een kort leven beschoren zijn. Daarnaast verafschuw ik totalitaire systemen.

Terug naar Aachen. Je zou denken dat Duitsland per uitstek de plek is om Nazi-memorabilia te vinden. Niet dus. Op de markt in Aachen kon je bijna alles vinden van de middeleeuwen tot 1930. Daarna een hele tijd niets. En dan kom je plots weer van alles tegen vanaf 1946. Nergens, maar dan ook nergens vind je iets van de Nazi-periode. Verboten! Nu zullen er ongetwijfeld wel ondergrondse bijeenkomsten zijn waar men van alles uit deze periode kan vinden, maar met mijn eerder genoemde kenmerken en eigenschappen denk ik niet dat ik daar gauw een uitnodiging voor in de bus zal vinden.

Italianen zal het dus om hun moverende redenen een salami wezen en ik word op de markt dus omringt door Il Duce. Tot mijn verbazing tref ik zelfs een Nazi-memorabilia aan. Een Ehrenkreuz der Deutschen Mutter, oftewel een Moederkruis. Hitler had soldaten en werkers nodig en deze medaille werd aan moeders gegeven die minimaal 4 kinderen eruit hadden geperst. Veel kinderen door moeders ter wereld gebracht zodat deze later door hem weer ter aarde konden worden gesteld. Oh ironie.

Hoe dan ook, Il Duce laat ik links liggen, maar deze medaille is toegevoegd aan mijn verzameling.

Reisverhalen

Een van de weinige zaken waar ik in het leven enorm van kan genieten is reizen. Hoe verder, hoe beter. Vanaf het moment dat ik mijn koffer van de band heb zien rollen en ik langs de douane ben, gaat het knopje om in mijn hoofd. Dankzij internet en social media kan ik mijn reis goed plannen. Ik vermijd zwaar toeristische plekken als de pest, hoewel je hier niet altijd aan kan ontkomen als je bekende en andere bezienswaardige plekken wilt bezoeken. Ik geniet ervan om buiten de gebaande paden te wandelen. Te eten waar de locals eten.

Mark Twain zei ooit: men moet reizen om te leren. Ik ben het volledig met hem eens. Reizen verruimt letterlijk je horizon. Je leert andere culturen en gewoonten kennen. Daarnaast maakt reizen je nederig doordat je ziet dat er meer, veel meer in deze wereld is en dat deze niet alleen maar om jou en je persoonlijke besognes draait. Reizen helpt je om zaken in het juiste perspectief te plaatsen. Ik erger me altijd aan mensen in Suriname die roepen dat Suriname het mooiste land ter wereld is. Spoiler alert: dat is het niet. Paramaribo is een saaie en vieze stad met, als je de tientallen zwervers, bouwvallige gebouwen en de vele als honden wildplassende mannen bent gepasseerd, maar een paar luttele bezienswaardigheden. Het binnenland is mooi, maar daar wordt met man en macht aan gewerkt om het te veranderen in een vieze, drapperige smeerboel. Daarnaast ben ik niet bereid om honderden Euro’s uit te geven om met mijn gezin ergens aan een sula dagenlang bruine bonen te eten, kaaimannen te bekijken en de standaard boswandeling te maken. Voor ietsje meer zitten we aan een mooi strand ergens in het Caribisch gebied.

Een ander voordeel van reizen is dat je interessante mensen ontmoet. Gisteren liep ik door de Via dei Coronari in Rome. Een heerlijk straatje vol antiekwinkeltjes. In een van de zaakjes waar ik binnenstapte kwam ik aan de praat met een oud vrouwtje dat zat te genieten van een ijsje. Ze is 76 en haar man is een jaar geleden overleden. Ze is in Duitsland geboren, had met haar man een paar jaar in Amerika gewoond en ze hadden ruim 30 jaar samen hun eigen antiekwinkel bestierd. Nu doet ze het alleen, maar ze gaf aan dat ze waarschijnlijk ook niet lang meer te leven had en de zaak wil verkopen. Een heerlijk vrouwtje met een goed gevoel voor humor. Na een lang gesprek wandelde ik zielsgelukkig de zaak uit, niet alleen dankzij de flinke korting die ik van haar had gekregen op mijn aankoop, maar ook doordat mijn ziel was verrijkt dankzij deze ontmoeting.

Diezelfde middag liep ik door de Via Urbana. Een hippe straat in een van Rome’s oudste buurten onder de schaduw van het Colosseum. De Via Urbana is vol boutiques, eethuisjes, juwelierszaken en veel lokale hipsters. Daar ontmoette ik Thomas, aan het werk in zijn atelier omringt door prachtige juwelen. Generatieslang zit zijn familie al in het juweliersvak. Als kleine jongen werkte hij in het atelier van zijn ouder en leerde hij daar het vak. Na zijn studie economie koos hij er toch voor om in de voetstappen van zijn familie te treden en heeft hij inmiddels twee eigen ateliers. Alles wat hij maakt is niet alleen uniek in design, maar er bestaat ook geen tweede van. Met aan elke vinger een zelfgemaakte ring is hij een wandelende uitstalkast van zijn eigen werk. Met een flink bedrag aan Euro’s armer, maar een mooie ervaring rijker verliet ik zijn zaak.

Deze blog zou te lang worden om schrijven over de talloze andere globetrotters en interessante mensen die ik heb ontmoet. Als ik thuis ben, zal ik mijn gezin vermoeien met alle verhalen. Want dat is ook het voordeel van reizen. Het maakt je eerst sprakeloos door alle opgedane indrukken, maar daarna maakt het je een interessante verhalenverteller.

https://levigatojewels.wixsite.com/levigato

Een Italiaanse fee

“Is Italië racistisch?” Deze vraag werd enkele maanden gesteld op een blog over mensen die voor lange tijd woonachtig zijn in Italië. De reacties onder de vraag spraken boekdelen. Tientallen personen gaven aan met name in Rome te zijn geconfronteerd met een of andere vorm van racisme of discriminatie. Geen enkele plek op deze aarde waar zich mensen bevinden is vrij van racisme. Dus een wereldstad als Rome zal daar zeker ook niet van gevrijwaard zijn. Vroeger was ik jaarlijks in Rome. En nu na bijna 3 Covid jaren, ben ik weer voor twee weken in deze prachtige stad. Ben ik hier ooit geconfronteerd met racisme? Ik weet het niet. Zolang er geen mannen met witte puntmutsen en met brandende kruizen allerlei verwensingen naar mijn hoofd slingeren heb ik eerlijk gezegd niet snel door of ik word gediscrimineerd of racistisch word bejegend.

Een goede vriend van me uit Suriname reist momenteel door Europa en toen hij vernam dat ik in Rome verbleef, wipte hij een paar dagen over. Zoals altijd hadden we de grootste lol, terwijl we als twee echte toeristen in onze korte broeken en op sandalen door Rome en Florence banjerden. Iemand op social media maakte de grap dat we op twee zusjes leken en inderdaad genoeg mensen hier zullen gedacht hebben dat we een van de vele homostelletjes waren die hier rondwandelen. Dat levert lachende gezichten op, maar ook verontwaardigde blikken vol afkeuring. Toen we op een terrasje in Florence plaatsnamen, nam de ober ons van top tot teen op en weigerde naar ons toe te komen. Zonder ook maar een moment van ons plezier te verliezen veegden we het stof van onze sandalen en gingen vrolijk naar het volgende terrasje waar we prompt en met een lach werden geholpen.

Vanmiddag na een lange wandeling nam ik plaats op een terras in Rome en ook daar keek de ober dwars door me heen. Zelfs toen ik mijn hand opstak negeerde hij me volkomen. Ik klapte het menu ostentatief dicht, pakte mijn boeltje en vertrok vrolijk naar een ander terras waar ik enthousiast en gastvrij werd ontvangen. Vallen deze gebeurtenissen onder de noemer discriminatie en racisme?

Pas sinds 1861 is er sprake van de unificatie van Italië en is het echt een land. Voor die tijd bestond het uit verschillende koninkrijkjes en staatjes met elk hun eigen cultuur en gewoonten, die elkaar regelmatig naar de strot vlogen. Met name de mensen in en rond Rome stonden erom bekend stug, arrogant en hooghartig te zijn. Of zoals ze door de rest van Italië worden genoemd: figli di puttana. Klootzakken. Ik geef de voormelde obers dus het voordeel van de twijfel en bestempel ze niet gelijk als racisten of chauvinisten, maar gewoon als figli di puttana.

Toch denk ik dat ik te maken heb gehad met racisme. Aan het eind van de dag was ik op een markt. Ik hou van antiek en stopte bij een kraampje waar ik iets interessants zag. Terwijl ik daar stond begon de kraamhouder, een klein oud mannetje van begin 80, iets tegen me te ratelen in het Italiaans. Ik pakte het item op dat ik wilde kopen en hij griste het ruw uit mijn hand en gebaarde dat ik moest doorlopen. Mijn eerste reactie was om hem een vuistslag te verkopen. Maar ondanks mijn liefde voor Italië keek ik er niet naar uit mijn vakantie enkele maanden te verlengen in een Italiaanse cel omdat ik een kleine, bejaarde opa in een coma heb geslagen. Dus…..ik veegde het stof van mijn sandalen en vervolgde mijn tocht. Weliswaar een beetje minder vrolijk.

Gelukkig gaat het ook vaak genoeg anders. Toen mijn vriend en ik de dag ervoor een gelegenheid binnenstapten om te lunchen kwam een ober als een ware fee om ons heen fladderen om ons te begroeten. Op onze vraag naar de grootte van een kop koffie kregen we een antwoord, welke ik hier niet zal herhalen, maar waarna de hilariteit nog meer toenam. Hij knuffelde ons, maakte grappen, gierde en brulde van het lachen met ons en binnen 5 minuten kenden wij zijn hele liefdesleven. “Familia! Familia!” De rest van het bedienend personeel lachte vrolijk mee. Onze Italiaanse fee werd even van zijn à propos gebracht toen ik een voice call had met Rashida en hij er achter kwam dat ik een getrouwde huisvader ben met 3 kinderen. Mijn vriend bleek mijn vriend, maar niet mijn vriend. (Lees de laatste zin maar even opnieuw.) Binnen een seconde had hij zich hersteld en riep hij enthousiast zwaaiend naar Rashida dat wij hem konden adopteren als extra dochter. Probleem opgelost.

Zo zie je maar weer. Terwijl er op deze wereld inderdaad helaas een heleboel figli di puttana en racisten rondlopen, zijn er gelukkig ook genoeg feeën die vrolijkheid en plezier kunnen brengen en die het leven veraangenamen.

https://www.wantedinrome.com/news/is-italy-racist.html

L’arte di non fare niente

De kunst van het nietsdoen. De Italianen hebben het vermogen om niets te kunnen doen tot een kunst verheven. En wat een kunst is het! Hiermee wordt niet bedoeld het doelloos rondhangen op de hoeken van straten omdat iemand lui is of anderszins lamlendig. Integendeel. Het is het nietsdoen na gedane arbeid of na de verrichting van een taak. Zonder schuldgevoel kan men uren op een terrasje zitten of tegen een muurtje hangen. Genietend van een kopje koffie of een glas wijn en van het vrouwelijk schoon dat voorbij komt. Alleen al het aanschouwen van deze kunstenaars van het nietsdoen heeft een rustgevende uitwerking op me.

Thuis is het beoefenen van de kunst van het nietsdoen een nagenoeg onmogelijke taak. Ik heb weliswaar in mijn huis een prachtige bibliotheek voorzien van duizenden boeken, antiek en andere snuisterijen waar ik mijzelf kan terugtrekken. Echter is het vrijwel onmogelijk om mijzelf daar volledig te kunnen ontspannen en mij te laven aan het nietsdoen. Drie puberende kinderen die met de regelmaat van de klok schreeuwend door het huis rennen om elkaar met alles wat voorhanden is de schedelpan in te willen slaan. Rashida die altijd wel creatief is in het bedenken van een taak. Of anderzijds mijn eigen OCD die mij dwingt om een of ander klusje op te pakken.

Hier in Rome kom ik volledig tot rust. Boven op de Palatijnse heuvel. Op een bankje in het Forum Romanum. Of op een van de honderden terrasjes in de kleine straatjes van Trastevere. Zittend en drinkend zonder schuldgevoel of een gevoel van haast. De honderden gedachten en emoties die normaal gesproken als een kolkende rivier in mijn hoofd heen en weer stromen zijn geworden tot een rustig kabbelend beekje. Ik voel zelfs weer inspiratie om te schrijven.

Ik zit in de trein naar Florence. Landerijen schieten aan mijn oog voorbij. Hier en daar een ruïne. Ik zit in een heerlijke leren stoel en laat me meevoeren door het ritmische geluid van de trein en het ruizen van de wind. Rust in mijn hoofd en ik voel me ontspannen. Ik doe niets. Helemaal niets. Ik voel me een kunstenaar, een kunstenaar van het grote Niets.

Homoseks

Vlak voor mijn vertrek naar Italië luisterden Rashida en ik samen naar het nieuws. Daarin werd het opmerkelijke bericht vermeld, dat Apenpokken voornamelijk wordt overgebracht door mannen die homoseksuele betrekkingen hebben. Rashida keek een seconde op van haar telefoon. “Dus als je terugkomt van Italië met Apenpokken, dan weet ik wat je hebt uitgespookt,” Ze ging weer verder met haar telefoon en keurde me verder geen blik meer waardig.

Het was zo een typische, hinderlijke vrouwenopmerking. Een heleboel sarcasme, maar met genoeg venijn in de staart zodat je als man niet weet of het grappig bedoeld was of doodserieus. Er bestaat geen goede of neutrale manier hoe je hier als man op kan reageren. Lachen is dodelijk en zwijgen verdacht. Ik stootte daarom maar een of andere keelklank uit en mompelde iets ondefinieerbaar dat zelfs voor mij onverstaanbaar was.

Ik ben tussen mijn benen volledig monogaam en trouw. Echter als ik zou beweren dat er in mijn hoofd nooit een onwelvoeglijke gedachte of seksuele fantasie oppopt zou ik liegen. Ik kan me alleen niet heugen dat zich daar ooit een homoseksuele variant tussen bevond.

Ik ben nu onderweg naar Florence en loop op een van de grootste hubs van Europa, Roma Termini, naar mijn trein. Ik loop tussen duizenden roggelende, hoestende en transpirerende forenzen en toeristen waarvan de meeste zonder mondkapje rondlopen.

Terwijl ik op het perron op mijn trein sta te wachten begint mijn lichaam spontaan te jeuken.

Oh God, laat het Covid zijn en geen Apenpokken.

Stomme klootzak

Stomme klootzak. Zo noemde ik je de laatste jaren en ik ga dat niet veranderen nu je uit het leven bent gestapt. We hebben regelmatig heftig gevochten en elkaar uitgescholden. Je kon enorm driftig zijn, onredelijk en eigenwijs. Maar daarna stuurde je weer een berichtje dat je van me hield. Een verkeerde beslissing heeft je eigenlijk jaren geleden al het leven gekost. Je had je goede kanten. Je kon zacht zijn, kwetsbaar en gevoelig. Die kant van je probeerde ik de laatste jaren altijd voor ogen te houden en ik zal moeite doen deze kant van je te blijven onthouden. Je was moe. Kapot. Je hebt besloten er een einde aan te maken. Ik hoop dat je die rust eindelijk hebt gevonden stomme klootzak.

Schaamrood

Zo, ik heb het gehad. Ik wil naar mijn huis. Vorige maand was ik met mijn gezin op Cuba en werden we aan het handje meegenomen door gidsen en begeleiders. We werden geleid langs prachtige, schoongeveegde plekken en de mooiste gebouwen. Onze kritische vragen werden beleefd afgewimpeld en de loftrompet werd afgestoken over het socialisme in Cuba. Wanneer ik met mijn camera een beetje verder liep om een nieuwsgierige blik achter de prachtig opgepoetste facade te werpen werd ik nerveus teruggeroepen. Desondanks raakte ik verliefd op Cuba.

Cuba raakte zo onder mijn huid dat ik een koffer vol boeken over Cuba verslond, alle documentaires bekeek en Rashida het hoofd dol maakte met mijn wens dat we ons op Cuba zouden vestigen.

De intelligente vrouw die ik heb stelde voor dat ik een weekje alleen op Cuba zou gaan rondhuppelen voordat we ons daar zouden gaan nestelen.

Dat weekje is morgen achter de rug en het was zeer ontnuchterend. Nu geen gids en begeleiders maar op stap met locals ver van de toeristische plekken. Op bezoek bij een dame die in een "winkel" werkte waar ze eieren verkopen. Maximaal 3 eieren per maand per gezin. Zij verkocht soms meer aan gezinnen. Het leverde haar 1 jaar gevangenisstraf op vanwege antisociaal gedrag. Daarnaast raakte ze ook haar huis kwijt.

Mensen mogen niet zonder toestemming naar een andere provincie reizen. Winkels zijn leeg. Prachtige monumentale gebouwen worden volgepropt met mensen en staan op instorten. Iedere dag krijg ik sex aangeboden van kleine meisjes tot volwassen vrouwen.

Gisteravond kreeg ik twee vrienden op bezoek. We dronken wat in de lobby en ik nodigde ze uit voor een etentje boven in het hotel. Bij de lift aangekomen kwam een man aangestormd die in het Spaans tekeer ging tegen mijn gasten. Als Cubanen mochten ze daar niet zijn. Ik gaf aan dat het mijn gasten zijn en ik ze heb uitgenodigd. Verboden. Ik nam ze mee de lift in en we zijn gewoon gezellig gaan eten. Terug beneden kwam er een andere Nazi die wederom in het Spaans tekeer ging. Ik heb mijn vrienden naar een taxi gebracht en ben met stoom uit mijn oren met de twee Nazi's naar hun manager gegaan.

“This is Cuba Sir! It's the law!”

‘I don't give a shit! I am American!”

Een onvoorstelbaar stompzinnige opmerking mijnerzijds. Dat deze woorden ooit nog eens uit mijn mond zouden komen. The horror! Ik schaam me diep. Er werd iets als een excuus gemompeld en ik liep weg waarbij het schaamrood hopelijk werd verborgen door mijn van woede rood aangelopen hoofd. Ik ben absoluut niet geschikt om te leven in een totalitaire staat!

Voor mij als kind van de Koude Oorlog en een geschiedenis aficionado was een bezoek aan Cuba altijd een droom. Als ondernemer kijk ik watertandend rond. Maagdelijk gebied. Behoefte naar van alles. Maar ik zie een failliet land, mensen die echt pinaren, verval, corruptie, onrecht, nepotisme en ondervoeding. Absurd nationalisme en mensenverheerlijking. Mensen zonder hoop, volledig gedesillusioneerd voor wie Suriname een paradijs is. En het is zo zonde, want Cuba is een prachtig land en veel van de mensen oprecht vriendelijk.

Laten we de Cubanen die naar Suriname vluchten van harte welkom heten met een warme brassa.

Vas bien Fidel? I doubt it.

Paseo del Prado

Een van mijn favoriete promenades in Havana. Alles en iedereen komt hier bij elkaar. De welgestelden en de zwervers. Scholieren en kunstenaars. Jong en oud. Locals en toeristen. Het verbindt het centrum van Havana vanaf El Capitolio met de wereldberoemde Malecon. Aan weerzijden bevinden zich oude gebouwen wier hoogtijdagen lang vervlogen zijn. Eens prachtige, trotse paleizen en woningen, nu krakende en deerniswekkende ruines volgepropt met nog beklagenswaardigere bewoners.

Niettemin is de Paseo del Prado een heerlijke plek om uren te zitten en naar mensen te kijken. Gedurende de dag laten kunstenaars hun kunnen zien. Beeldhouwwerken, schilderijen, foto’s. Voor een ieder wat wils. In de vooravond lopen er families met kinderen en vlijen verliefde koppeltjes zich neer op de marmeren banken om elkaar in de warme gloed van de 300 jaar oude lantarens de liefde te verklaren en te genieten van elkaars liefkozingen. Bruidjes rennen rond voor een fotoshoot en dames en heren flaneren in haute couture. In de late uurtjes komen de nachtvlinders en de dames der horizontale geneugten vanuit het schaduwrijk tevoorschijn. Een dronken Amerikaan vlijt zijn hoofd neer op de welgevormde boezems van een der dames, terwijl een oudere heer op gitaar Guantanamera voor ze speelt. Mooie meisjes nemen een sexy pose aan als ze mijn camera zien en braken een stroom Spaans over me heen. Ik versta alleen papi.

Twee vrouwen die ik eerder op de avond had geschoten roepen me. Ze willen de foto zien. Terwijl ze stralen als ze de foto zien krijg ik een blikje lokaal gebrouwen bier in mijn handen gestopt.

“Where are you from?”

“Suriname.”

“Aaaaaaahhhh, Surinamieeeee!”

Cuba is tot nu toe het enige land waar ik niet hoef uit te leggen waar Suriname ligt. Een van de vrouwen vraagt of ik geen nanny nodig heb in Suriname en of ze met me mee kan wanneer ik terugvlieg. Ik kijk naar de gespannen borsten en strakke heupen van de aspirant nanny en denk aan de reactie van mijn vrouw als ik met de nieuwe nanny voor haar neus sta.

Vriendelijk sla ik het aanbod af en neem nog maar een slokje van mijn bier.

Juf Gladys

“Gefeliciteerd, Haganah is over.”

Die eenvoudige zin deed me tijdens het oudergesprek bijna dansen van vreugde! Niet dat ik twijfel aan de intelligentie van mijn dochter, maar ze was het schooljaar moeizaam begonnen. Ze zat in een fase dat ze haar grenzen wilde verleggen en geen betere prooi dan een nieuwe schooljuffrouw. Het was al de eerste week raak. Ze had ontdekt dat het woord poenie een leuk shockeffect veroorzaakte en slingerde het woordje dan ook regelmatig door de klas. Daarnaast was ze smoorverliefd op een jongen uit de groep en liet ze dit gedurende de les met de subtiliteit van een voortdenderende locomotief blijken. Tot overmaat van ramp had ze ook nog concentratieproblemen.

Ik hield mijn hart vast. Niet in de laatste plaats omdat ik zelf heb ondervonden wat de gevolgen kunnen zijn wanneer een schooljuffrouw een hekel aan je heeft. In Nederland had ik eens een docente die mijn bloed wel kon drinken. Ik kreeg geen beurt wanneer ik mijn vinger opstak, wanneer iets mij onduidelijk was werden mijn vragen genegeerd en voor redenen die mij tot de dag van vandaag onduidelijk zijn stond ik vaker op de gang dan dat ik in het lokaal zat. Op een dag had een klasgenootje een pen gesmeten naar het hoofd van een ander klasgenootje die een luide kreet slaakte. De docente kwam als een briesende stier op mij afgestormd, greep me beet en smeet me ondanks de protesten van mijn klasgenootjes dat ik onschuldig was de gang op. Dat was voor mij de druppel en ik sloeg volledig op tilt. Met een rode waas voor ogen sloeg ik tegen de ramen van het lokaal en wenste ik haar alle terminale ziektes toe die ik kon bedenken en zwoer ik dat ik op haar graf zou plassen. Mijn uitbarsting leverde me drie weken corvee op. Terwijl ik op een middag de aula van de school stond te vegen kwam de bewuste docente voorbijlopen en beet ze me toe dat dit de enige manier was dat ik ooit een universiteit zou betreden: als schoonmaker. In een flits zag ik een stuk of tien agenten op me springen om de gebroken bezemsteel uit mijn handen te trekken terwijl de docente met een gapende hoofdwond aan mijn voeten lag. Godzijdank wist ik me te beheersen. Dankzij dit afschuwelijk mens is er voor de rest van mijn leven een aan haat grenzende afkeer en wantrouwen in me geplant voor alles wat naar autoriteit of gezag riekt. Dat het ook anders kan heeft juf Gladys bewezen. Met een engelengeduld heeft ze zich over mijn dochter ontfermd. Ze bedacht verschillende manieren om mijn dochter te bereiken. Offerde haar vrije tijd op door haar na schooltijd te begeleiden en gaf oefeningen mee naar huis. Toen tijdens een verhuizing een pop van mijn dochter was zoekgeraakt, heeft juf Gladys van haar eigen geld een nieuwe pop voor haar gekocht. Een wonder geschiedde. De resultaten schoten omhoog en mijn dochter ging met een bijna onwezenlijk plezier naar school.

Terwijl verschillende klasgenootjes op de laatste schooldag met tranen in hun ogen in de rij stonden om afscheid te nemen van juf Gladys, stond zij met mijn dochter in haar armen die zo enorm huilde dat mijn ogen vochtig werden. Als je dat als lerares voor elkaar krijgt dan heb je mijn respect verdiend en ben je in mijn ogen kostbaarder dan al het goud of olie in onze bodem. Juf Gladys van De Cederboom: mijn eeuwige dank!

Ik heb begrepen dat de docente die mijn leven vergalde al een tijdje onder de grond ligt. Volgende week wanneer in naar Nederland vertrek, overweeg ik haar graf te bezoeken om een kopietje van mijn curriculum vitae en een bankafschrift op haar grafzerk te plakken. Plassen zal ik denk ik niet doen want in tegenstelling tot haar verwachting mag ik mezelf inmiddels een heer van stand noemen, maar ik verheug me al op de geluiden van gedraai en geknarsetand onder mijn voeten. Plots dwalen mijn gedachten af als ik bedenk wat ik niet allemaal had kunnen bereiken wanneer ik een juf als juf Gladys zou hebben gehad.

Bangalientjes

“Kijk pappa, een bangalientje!”

Het was weer één van die pijnlijke situaties waarbij mijn dochter datgene wat in haar hoofd opkwam zonder te filteren of na te denken over de eventuele gevolgen daarvan direct van haar hersenen uit haar mond liet rollen. Om de situatie helemaal compleet te maken priemde ze haar vinger naar de jonge dame in kwestie. Terwijl ik mijn dochter snel meetrok keek ik naar de in een niemendalletje gestoken deerne die ik niet ouder schatte dan een jaar of zestien. Een knap gezichtje, maar in haar lichaam zat meer inkt getatoeëerd dan in de lichamen van alle Surinaamse havenarbeiders bij elkaar.

In mijn optiek ben je niet goed in je hoofd als je één of andere vreemde vent in een duister hol met een naald inkt in je huid laat krassen. Echter als gevolg van menig drinkgelag heb ik in mijn jonge jaren ook de nodige domme dingen gedaan waaraan ik liever niet word herinnerd en gun ik een ieder zijn portie stommiteiten en onverstandige keuzes.

Als opvoeder kan ik me dergelijke liberale gedachten niet permitteren. Zeker niet met mijn dochter die een genetisch overgedragen belangstelling en een neus heeft voor alles wat obscuur is. Jonge meisjes die roken, vol piercings en tatoeages zitten en erbij lopen alsof hun lichaam een allergie heeft tegen kleding heb ik om het voor mijn dochter begrijpelijk te maken gemakshalve maar gekwalificeerd als bangalientjes. Bijna dagelijks als we door de stad rijden hoor ik vanaf de achterbank “bangalientje!” of word ik geconfronteerd met situaties als eerder genoemd. Klaarblijkelijk is Paramaribo een stad vol bangalientjes.

Bangalientjes worden niet geboren, maar ze worden gemaakt. Dat besef drong gisteren weer eens tot mij door bij het lezen van de krant over een groep uit een internaat weggelopen meisjes die werden “opgevangen” door een paar mannen. De meisjes werden door de heren ondergebracht in een appartement alwaar ze hun perverse en seksuele frustraties op de meisjes botvierden. Twee van de betrokken meisjes zijn respectievelijk 13 en 14 jaar oud.

Laat het even tot u doordringen.

In godsnaam wat bezielt dit soort figuren? Om het verhaal nog hartverscheurender te maken hebben beide meisjes al een verleden van seksueel misbruik achter de rug. Eentje was het slachtoffer van een groepsverkrachting en de ander was al op nog jongere leeftijd door een oom verkracht. Dagelijks worden we in de media overspoeld met tientallen berichten van mannen die zich vergrijpen aan jonge kinderen en meisjes. Als vader van een jonge dochter én als één van de kennelijk 5.000 uitverkoren houders van een vergunning voor een vuistvuurwapen is dat ook voor mij een zenuwslopend en bijzonder explosief gegeven.

Maar ik betrap mezelf ook op een gevoel van schaamte omdat ik met een afkeurende blik naar deze meisjes kijk. Tenslotte kan je niet van een vrouw verwachten dat ze fris en vrolijk door het leven huppelt als ze door dit soort walgelijke wezens dusdanig is beschadigd dat ze haar gevoel van eigenwaarde en respect volledig is kwijtgeraakt.

Als bezorgde burger en vader begin ik bij deze dan een handtekeningenactie voor een nieuwe wet. Iedere man die door de rechter schuldig is bevonden aan misbruik of verkrachting zal publiekelijk op het Onafhankelijkheidsplein door zijn slachtoffer, zonder verdoving worden gecastreerd. Mijn naam en handtekening staan boven aan het lijstje. Wie volgt?

Hartzeer

“Stop met je columns en maak nou eindelijk eens je boek af!”

Dit advies kreeg ik met de regelmaat van de klok door vriendin en schrijfster Ruth San A Jong naar mijn hoofd geslingerd. Toen ik haar vorige maand het nieuws vertelde dat ik mijn pen als columnist voorlopig terzijde zou leggen was ze dan ook dolgelukkig. Ze had gelijk. Mijn boek waar ik jaren geleden aan was begonnen verdween vanwege mijn journalistiek werk en mijn columns steeds meer naar de achtergrond. Voor een schrijver bestaat de wereld uit woorden. Emoties, ervaringen, gebeurtenissen, gedachten, angsten, ze worden in ons hoofd automatisch in woorden omgezet en blijven ons slaan totdat we ze bevrijden door ze in vloeiende en mooie zinnen aan het papier toe te vertrouwen. De kunst is om de woorden op dusdanige wijze te kiezen dat de lezer zich met datgene wat hij leest kan identificeren en dat er iets in hem wordt losgemaakt. Schilderen met woorden.

Als journalist was ik aan regels gebonden. Feiten zijn belangrijker dan woorden. Waarheid belangrijker dan een mooie zinsconstructie. Het veinzen van objectiviteit belangrijker dan een amusante woordspeling. Als columnist gingen echter de poorten van de hemel der bellettrie voor mij open. Totale vrijheid om mijn mening en ervaringen op elke door mij gewenste manier neer te pennen. Mede door mijn journalistieke achtergrond hield ik mij wel altijd aan de feiten, maar als columnist had ik de luxe mijn mening ongezouten door de strot van de lezer te pennen en kon ik zo nu en dan een welgemikte en verdiende trap uitdelen. Dat leverde mij de nodige scheldpartijen, bedreigingen en zelfs het etiket “vijand van de staat” op. Maar ook complimentjes, schouderklopjes en oudere dames die mij op straat spontaan tegen de boezem drukten om mij te bedanken voor iets wat ik had geschreven. Mijn woorden maakten emoties los en dat is de taak van een schrijver en zeker dat van een columnist.

Maar de woorden van Ruth deden mij wederom beseffen dat ik gemakzuchtig ben en geen discipline heb. Of was het ijdelheid? Met mijn journalistiek werk en mijn columns koos ik voor de relatief makkelijke weg en de snelle publicatie. Een boek vergt veel meer inspanning. Daarnaast is het met een boek maar de vraag of een uitgever bereid is mijn hersenspinsels te publiceren. Maar waar mijn columns en andere artikelen de volgende dag in de kattenbak verdwijnen of voor het verpakken van vis worden gebruikt, is een boek een blijvend en tastbaar bewijs van gebrachte offers, passie en inzet.

Terwijl ik een paar dagen geleden vanwege aanhoudende pijnen op de borst bij de cardioloog Kenneth Chin A Sen op bezoek was, drong het meer en meer tot mij door dat als ik nu niet de knoop doorhak en mijn boek afmaak het er wellicht nooit meer van zal komen en dat als ik over een paar jaar als gevolg van een hartaanval dood neerval, mijn enige nalatenschap een stapel oude kranten en tijdschriften is met mijn artikelen. Met pijn in mijn hart, de figuurlijke pijn voordat ik een telefoontje van Chin A Sen krijg, dien ik dan ook deze voorlopig laatste column in. Ik heb geprobeerd om naast mijn columns aan mijn boek te werken, maar beide zijn veeleisende minnaressen en eisen exclusieve aandacht en volledige toewijding. Zoals aangehaald heb ik weinig discipline. Ik heb de adrenaline van de deadline en de dreigende stem van een hoofdredacteur nodig om mijn stukken te schrijven en op tijd in te dienen. Dat komt nu weg te vallen. Beste lezer, bij deze doe ik dan ook het verzoek aan u dat wanneer u mij ergens doelloos en vertwijfeld op straat ziet ronddolen u mij zult aanklampen, door elkaar zult schudden en zal vragen: Henry, je boek?! Waar blijft je boek?!

Sazuur

Een kennis van me die eigenaar is van een horecagelegenheid heeft een bezoekje gekregen van vertegenwoordigers van het beruchte clubje Sasur. Hem werd het verzoek gedaan of hij zo vriendelijk zou willen zijn om een bedrag van rond de SRD 600,00 per uur aan Sasur af te dragen op de avonden dat er muziek wordt gedraaid. Geheel in maffiastijl werd hem duidelijk gemaakt dat bij weigering hij op een avond een bezoekje zou kunnen verwachten van een deurwaarder vergezeld van de politie en dat zijn zaak op slot zou gaan totdat hij een regeling met Sasur zou hebben getroffen.

Minister Belfort van Justitie en Politie heeft onlangs te kennen gegeven dat hij wel belangrijkere zaken aan zijn hoofd heeft dan het gezeur over muziek- en auteursrechten en uitgaande van de verharding van de criminaliteit en het kamikaze gedrag van veel verkeersdeelnemers, zou men geneigd zijn hem gelijk te geven. Toch moet de overheid voorzieningen treffen om creatieve geesten in de gelegenheid te stellen zich te kunnen uiten en om een boterhammetje te kunnen verdienen met hun werk. Jaren geleden werd ik benaderd met het verzoek om de officiële Suriname Tourist Guide te schrijven. Toen er werd onderhandeld over mijn gage werden er pijnlijke gezichten getrokken. Geld voor het schrijven was er niet, maar er waren wel genoeg fondsen om de leden van de organisatie de hele wereld te laten afvliegen en zichzelf goed te laten fêteren. Als schrijver ging het mij om de uitdaging en schreef ik de gids voor een bedrag waar ik niet eens mijn favoriete fles whisky voor kan kopen. Jarenlang heb ik mijn teksten op overheidssites en andere publicaties mogen lezen zonder dat er sprake was van een vergoeding of zelfs maar bronvermelding. Maar, ik ben een schrijver. Alles voor de kunst!

De handelingen van Sasur kunnen echter ernstige maatschappelijke gevolgen hebben. Radio- en televisiestations zijn afhankelijk van adverteerders. Wanneer zij worden geconfronteerd met absurd hoge aanslagen van Sasur, dan worden deze doorberekend naar de adverteerders. Adverteerders op hun beurt hebben de keuze te stoppen met adverteren, wat kan leiden tot het verlies van arbeidsplaatsen en zelfs sluiting van mediahuizen, of ze kunnen doorgaan met adverteren en de hoge kosten doorberekenen. Aan wie? Juist ja, u en mij. Hetzelfde zal plaatsvinden in de horeca. Of zaken gaan over de kop, of een avondje Touché is voortaan alleen maar weggelegd voor de welgestelden onder ons die er geen moeite mee hebben het gemiddelde dagloon van een onderwijzer of een verpleegster voor een toegangskaartje of een glaasje Borgoe-Cola neer te moeten tellen.

Jarenlang hebben platenmaatschappijen kapitalen verdiend dankzij clubjes als Sasur. Met mooie verhalen wordt er verteld dat het geld ten goede komt van de artiesten en muzikanten. Niets is minder waar. In Nederland rolt de zusterorganisatie van Sasur, de BUMA/STEMRA ook van het ene schandaal naar het andere. Bestuurders die zichzelf verrijken en zichzelf enorme bonussen toekennen en enorme bedragen die aan de strijkstok blijven hangen. Sasur is een dubieus clubje dat niet transparant opereert en poogt met achterhaalde Westerse methoden zichzelf te verrijken over de rug van het Surinaamse volk. Suriname is een land in ontwikkeling en het is niet realistisch te verwachten dat men diep in de buidel moet tasten omdat een plaatje wordt gedraaid uit het repertoire van één of andere Westerse artiest die niet eens weet waar Suriname ligt.

De overheid heeft als taak over het welzijn te waken van al haar onderdanen, inclusief dat van de voorzitter van Sasur. Iedereen die ook maar een beetje bekend is met showorganisatoren, weet dat er daar een paar figuren rondlopen die je niet boos wil maken. De voorzitter van Sasur is bezig tegen de schenen te trappen van gevaarlijke mensen en als hij niet door de overheid tegen zichzelf in bescherming wordt genomen is het niet uitgesloten dat hij op een dag met zijn repertoire en al drijvend in de Surinamerivier wordt aangetroffen. In troebel water is het goed vissen, moet hij hebben gedacht bij de oprichting van zijn stichting. Ik denk alleen niet dat hij het troebel water van de Surinamerivier daarbij in gedachte had.

Titanic

In 1898 werd het boek Futility van de Amerikaanse schrijver Morgan Robertson gepubliceerd. Het boek gaat over een luxe Brits passagiersschip dat na tegen een ijsberg te zijn opgevaren met al haar passagiers en bemanning de diepte in verdwijnt. Nauwelijks veertien jaar later na de publicatie van Futility verdween er werkelijk een super-de-luxe Brits passagiersschip in het ijskoude water van de Noord Atlantische Oceaan. Het is interessant om enkele van de opmerkelijke overeenkomsten uit het boek van Robertson met de laatstgenoemde gebeurtenis naast elkaar te leggen. Het schip uit het boek van Robertson werd onzinkbaar geacht, dat gold ook voor het schip dat daadwerkelijk de diepte in verdween. De passagiers op het schip van Robertson waren welgesteld, een groot gedeelte van de passagiers op het andere schip behoorden tot de crème-de-la-crème van hun tijd. In het boek voltrok het drama zich in de maand april, dezelfde maand waarin het werkelijke drama zich voltrok en beide schepen zonken na in aanvaring te zijn gekomen met een ijsberg. Robertson noemde zijn schip in het boek The Titan, de naam van het schip dat eeuwige roem verwierf door op haar maiden voyage ten onder te gaan was The Titanic. Houd in gedachten dat het boek van Robertson volledig fictie is en jaren voor de ramp van The Titanic is geschreven. Het is één van die gegevens in het leven die je je wenkbrauwen doet fronzen.

Ik ben gefascineerd door de Titanic en toen ik vorige week weer een stapel nieuwe boeken over de Titanic kreeg was ik zo blij als een kind met een nieuw speeltje. A night to remember is een aaneenschakeling van getuigenverslagen van overlevenden. Het is zo gedetailleerd en levendig geschreven dat je het gevoel krijgt zelf tussen de passagiers aan de reling van de Titanic te staan en hun doodsangsten deelt.

De welgestelde Benjamin Guggenheim, die samen met zijn valet zijn plaats opgaf in de reddingsboten, zich verkleedde in rokkostuum en met een glas cognac en een sigaar het moment afwachtte dat de zee hen zou verzwelgen.

“We've dressed up in our best and are prepared to go down like gentlemen.”

Het schatrijke bejaard echtpaar Straus, oprichters en eigenaars van het wereldberoemde warenhuis Macy’s, waarvan de vrouw uit de reddingsboot stapte en ervoor koos om samen met haar man ten onder te gaan.

"I will not be separated from my husband. As we have lived, so will we die, together."

Kippenvel.

Er is een onderzoek geweest hoe het kwam dat er verhoudingsgewijs meer Britten verdronken dan Amerikanen. Volgens de onderzoekers zou de kenmerkende Britse beleefdheid en hoffelijkheid hieraan ten grondslag hebben gelegen.

“Amerikanen dachten waarschijnlijk: hey, hoe idioot is het om op een zinkend schip keurig je beurt af te wachten! De Amerikaan is over het algemeen wat individualistischer ingesteld om het maar netjes te zeggen,” aldus één van de onderzoekers. Eén van de overlevenden verklaarde dat de hufters de ramp hebben overleefd en de beschaafde en hoffelijke mensen zijn verdronken.

Voor mij is het verhaal van de Titanic een enorme bron van inspiratie. De manier hoe iemand de dood onder ogen komt, vertelt veel over de persoon die hij was. Daarnaast kan je beter op een waardige en hoffelijke manier uit het leven stappen, dan voort te moeten leven in een wereld vol hufters.

Terwijl Sylvia Caldwell, een onderwijzeres die met haar man in Thailand les had gegeven, aan boord ging van de Titanic, vroeg ze aan één van de bemanningsleden of het schip werkelijk onzinkbaar was.

“Yes, lady. God himself could not sink this ship.”

En dat is ook een wijze les om te onthouden. Als mens kunnen wij onszelf soms zo geweldig en belangrijk vinden, er komt altijd wel eens een keer een ijsberg op ons pad om ons terug te brengen naar de realiteit.

Hand van God

Soms komt een column letterlijk uit de hemel vallen. Vorige week is in Amerika Mark Wolford overleden aan de gevolgen van een slangenbeet. Wolford was een zelfbenoemd pastoor van het type waar we er in Suriname ook enkele van hebben rondlopen. Een gladde tong, luidruchtig, heel selectief met het citeren van Bijbelteksten en niet te beroerd om zijn zakken te laten vullen door zijn schaapachtige volgelingen. Om zijn preken kracht bij te zetten, greep hij tussen de nodige Halleluja’s en prijs-de-heertjes door een slang uit een kooi die hij voor de ogen van zijn hysterische volgelingen zwaaide om zijn vast vertrouwen en band met God te bewijzen. Dat ging vorige week dus even mis. Althans, dat ligt er maar aan door welke bril je dit voorval bekijkt. Nu zou dit gegeven al voldoende zijn om mijn geloof in God een enorme boost te geven, ware het niet dat er nog een dimensie zit aan dit verhaal. Zoals het in de kringen van dit soort zelfbenoemde kerkleiders gebruikelijk is, had Wolford van zijn vader niet alleen de leiding van de kerk geërfd maar ook zijn manier van het verwisselen van het tijdelijke met het eeuwige. De vader van Wolford is namelijk ook voor de ogen van zijn volgelingen door de beet van een slang overleden. Wolford kan tevreden zijn. Zelfs de meest verstokte atheïst zou hier niet alleen de hand van God in zien, maar ook overtuigd zijn van het feit dat God over een goed gevoel voor humor beschikt.

Onderwijs en educatie zijn de beste remedie tegen het verstikkende bijgeloof die onze voorouders uit Afrika en India hebben meegenomen en tegen de theologische onzin waarmee witte overheersers ons eeuwenlang aan banden hebben proberen te leggen. Dat de schellen van de ogen van veel Surinamers beginnen te vallen is ook tot onze Surinaamse handjeklap voorgangers doorgedrongen. In het verleden kon je in grote advertenties lezen dat je op één of andere genezingsdienst van kanker, aids en andere ernstige ziekten kon worden genezen. Zowel theologisch als wetenschappelijk natuurlijk flauwekul, maar er zijn altijd wel goedgelovige mensen die hier intrappen en die bereid zijn de toch al overvloedige kas van hun voorganger te vullen met hun zuur verdiende geld. Het recept is bekend. Mensen met een aantoonbare ziekte worden uiteraard niet genezen, waarna ze de mededeling krijgen dat dit te maken heeft met hun gebrek aan geloof of dat ze er waarschijnlijk stiekem een zondig leven op na houden. Nu valt hier verder wel mee te leven als het een ingegroeide teennagel betreft, maar wanneer mensen die terminaal ziek zijn hun laatste restje hoop op deze theologische charlatans hebben gevestigd is het misdadig. Gelukkig wordt de doorsnee Surinamer dankzij de globalisatie en het toegankelijker worden van educatie en onderwijs een stuk slimmer. Vorige week stond er weer een joekel van een advertentie in de krant voor een genezingsdienst, echter de betreffende voorganger heeft wijselijk de namen van verschillende ziekten weggelaten en het maar slechts gehouden op ziekten in zijn algemeniteit.

Wolford wordt er door enkele van zijn collega’s van beschuldigd dat zijn geloof niet sterk genoeg was of dat hij door God voor het één of ander werd gestraft. Uitgaande van de stelligheid waarmee onze handjeklap voorgangers hun rotsvast geloof en band met God propageren daag ik ze uit dit te bewijzen door net als Wolford een slang bij hun diensten te gebruiken. Zo uit het blote hoofd stel ik een makkaslang voor. Mocht de makkaslang het script niet goed begrijpen en vol enthousiasme toehappen, dan zal de voorganger middels een cito genezingsdienst alsnog kunnen bewijzen een ware man van God te zijn. Ik heb een onwankelbaar vertrouwen in de hand van God. Hoe staat het met u, heren voorgangers?

Managers coup

Op het sollicitatieformulier van mijn bedrijf staat een vraag waar de meeste sollicitanten de grootste moeite mee hebben: hoeveel wenst u te verdienen? De doorsnee sollicitant heeft geen flauw idee wat hij waard is en de meeste vullen een bedrag in waar ze zelfs in Equatoriaal-Guinea niet eens voor uit hun bed zouden komen. Sommigen vullen een marktconform bedrag in en een enkeling vult een bedrag in dat daar ver bovenuit steekt. Als directeur wekt dat mijn belangstelling. Ik wil kwaliteit binnen mijn bedrijf en ben bereid daarvoor te betalen. Wanneer een sollicitant zonder met de ogen te knipperen een dergelijk bedrag invult kan dat betekenen dat hij of alle realiteitszin kwijt is, of dat hij weet wat zijn kwaliteiten zijn en wat hij waard is. De laatste categorie zijn over het algemeen de mensen die je wilt hebben.

Klaarblijkelijk zijn grote delen van het land het hier niet mee eens. Ruim een jaar geleden werd Gillmore Hoefdraad bijna in pek en veren door de straten gesleept toen bekend werd wat zijn prijskaartje was om de functie van Governor van de Centrale Bank van Suriname op zich te nemen. Inmiddels zijn vriend en vijand het erover eens dat hij zijn salaris dubbel en dwars waard is. Nu is een soortgelijke discussie losgebarsten omtrent het salaris van Antoine Brahim, de nieuwe directeur van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo (AZP). Volgens de geruchtenmachine zal Brahim een salaris opstrijken van rond de SRD 63.000,00, terwijl zijn voorganger Eddy Joemmankhan genoegen nam met een schamele SRD 15.000,00 per maand. Voor de goede orde, ik heb veel bewondering voor de heer Joemmankhan. Hij heeft de afgelopen 10 jaren zijn ziel en zaligheid gegeven aan het AZP. Maar een eder die recent nog een beroep heeft moeten doen op de diensten van het AZP kan beamen dat er veel te wensen valt omtrent de kwaliteit van de service, de dienstverlening en de staat van het ziekenhuis. Patiënten die dagenlang met bed en al bij de EHBO op een gang liggen geparkeerd. Een zware onderbezetting van verplegend personeel en het ontbreken van moderne medische apparatuur. Het ziekenhuis moet grondig worden aangepakt en daar is een ander type directeur voor nodig. Een moderne manager die zijn sporen heeft verdiend en die in staat is en het lef heeft om zaken op een grondige wijze aan te pakken. En daar hangt zoals eerder gezegd een prijskaartje aan. Voor de mensen die liever kiezen voor een zeven-even-baantje bij de overheid of die liever werknemer dan werkgever zijn is het even slikken. Maar het genoemde bedrag is vrij standaard voor de meeste managers van succesvol geleide ondernemingen. Wellicht dat dit nu een aanleiding is voor veel jongeren om het zelfstandig ondernemerschap eindelijk eens serieus te overwegen.

Het argument dat een ambtenaar voor een derde van dat bedrag dezelfde job zou klaren is amusant. Het zijn juist veel van deze ambtenaren die door onkunde, nepotisme en in veel gevallen corruptie het overheidsapparaat en het land frustreren en diverse parastatale bedrijven naar de afgrond hebben gevoerd en die miljoenen en zelfs miljarden in rook hebben doen opgaan.

In de grotemensenwereld werkt men met een optieregeling of bonussen. Bij het behalen van vastgestelde targets ontvangt men de afgesproken bonussen of kan men de opties te gelde maken. Een dergelijke constructie voor toekomstige managers die door de overheid worden aangetrokken zou wellicht wat makkelijker verteerbaar zijn voor de modale Surinaamse werknemer.

Hoe het ook zij, het is een interessante ontwikkeling. Managers en ondernemers die tegen marktconforme salariëring door de staat worden aangetrokken om puin te ruimen. De stille coup der managers. Dat nog veel van mijn collega’s mogen volgen!