Een weekje lopen door Berlijn benadrukt nog eens de totale waanzin van oorlog. Niet alleen duizenden en duizenden levens zijn hier vernietigd, maar het veroorzaakte ook de totale verwoesting van duizenden jaren geschiedenis en cultuur. Overal zie je moderne gebouwen, hotels en malls zoals je die in elke andere metropolis tegenkomt. In de historische wijken zie je prachtige gebouwen die er uitzien alsof ze honderden jaren oud zijn. Echter schijn bedriegt. Als de facade van het gebouw er gaaf en glad uitziet, is de kans vrij groot dat het gebouw ergens in de jaren 50 of 60 van de vorige eeuw is gebouwd. Echte oude gebouwen zitten vol kogel- en granaatgaten uit WWII, of zoals ze dat hier noemen Wunden der Erinnerung. Wonden der herinnering. Van de Brandenburger Tor, tot oude musea, bankjes of beelden in het park, tot oude kerkgebouwen, ze zijn vol met duizenden kogelinslagen.
Het is een trauma voor de stad. Overal waar je loopt zie je borden met foto’s van Berlijn in haar oude glorie. In moderne malls zie je complete muren beplakt met foto’s van oude Berlijnse straten en gebouwen. Grote paleizen zijn herbouwd in de oude stijl waarin ze zich ooit eens bevonden, maar zonder ziel.
In de laatste jaren van WOII is Berlijn totaal weggebombardeerd. Ongeveer 70.000 ton aan bommen is op de stad gegooid, waarna de Russen de stad ook nog eens dagenlang met artillerie hebben bestookt. Blok tot blok, straat tot straat en van huis tot huis werd er daarna verbeten en genadeloos gevochten. Het Berlijn zoals het duizenden jaren bestond ging brandend ten onder.
Gisterochtend tijdens het ontbijt, hoorde ik een ouder gezelschap een tafel verder dit onderwerp bespreken. “Fuck them! They started the war,” sprak een van de heren onderwijl smakkend op een broodje. Nodeloos, de nationaliteit van het gezelschap te melden, die moge duidelijk zijn. Dat de Duitsers als lemmingen achter Hitler aanhuppelden en dat ze veel van de ellende en rampspoed die zij over zich heen hebben gekregen aan zichzelf te danken hebben staat buiten kijf. Het wrange is echter dat veel Berlijners Hitler niet lustten en slechts een kleine minderheid op hem heeft gestemd. Berlijn was een liberale en bruisende stad waar een ieder welkom was ongeacht ras, kleur, geaardheid of afkomst. Helaas had het de pech ook de zetel te zijn van de federale overheid, koos Hitler de stad uit voor zijn zwanenzang en poogde hij alles en iedereen mee het graf in te sleuren voordat hij zichzelf door zijn hoofd knalde. Dat laatste jammergenoeg voor de wereld, maar met name voor Berlijn vele jaren te laat.
Vanavond woonde ik een prachtig klassiek concert bij aan de voet van de Kaiser Wilhelm Gedächtnis Kirche. Een kerk gebouwd in 1895, maar in 1943 tijdens een bombardement vrijwel verwoest. Na de oorlog en hereniging van Duitsland, is besloten de kerk in deze staat te laten en dient het als een getuigenis van vernietiging, ellende en verdriet temidden van de mooiste moderne gebouwen op de Kurfürstendamm. Onder het goedkeurend oog van het meest afschuwelijke Jezusbeeld dat ik ooit heb gezien en dat op een vreemde manier boven onze hoofden zweefde, klonk de prachtige muziek van Vivaldi en Beethoven gespeeld door een ensemble bestaande uit Japanners, Duitsers en Fransen. Tussen de honderden toehoorders bevonden zich Russen, Duitsers, Amerikanen en nog een heleboel andere nationaliteiten die elkaar ruim 70 jaar geleden hier op dezelfde plek naar het leven stonden en deze plek in een brandende hel veranderden.
Na het concert loop ik naar buiten en kijk ik wat over is van de Kaiser Wilhelm Gedächtnis Kirche. Ik probeer te voelen welke emotie overheerst. De schoonheid van het concert, of het drama van de ruïne van de kerk voor me? Ik voelde een vleugje optimisme in mij opborrelen. De afgelopen dagen heb ik gewandeld op plekken waar een mensenleven geleden nazi’s rondparadeerden, synagogen in brandstaken, en andersdenkenden en andersuitzienden aftakelden, vervolgden of vermoordden. Ik heb op deze plek waar bommen vielen en op leven en dood werd gevochten een prachtig concert bijgewoond met verschillende nationaliteiten vredig bij elkaar. Ik wilde typen: het duurt soms lang, maar het goede overwint uiteindelijk wel. Maar niet alleen vind ik dat te klef, het is ook niet waar zoals de geschiedenis heeft bewezen en gelet het nieuws dat dagelijks over ons heen wordt gestort. Wat wel altijd blijft leven en niet door mensen kan worden vernietigd is schoonheid. Bombardementen, moordpartijen, vuur, op den duur rijst er altijd wel een vorm van schoonheid uit de as en puinhopen op.
Met de klanken van Vivaldi nog in mijn hoofd loop ik de zwoele avond in. Ik voel me gelukkig. Dat gevoel zal ongetwijfeld niet lang duren, maar voor nu voel ik het en dat kan niemand mij afnemen.
